Istočno pitanje

Ja uzimam istočno pitanje kao pitanje o opstanku osmanlijske carevine na Balkanskom poluostrvu i u Levantu. To je najmlađa faza vekovne borbe između Azije i Evrope za njihove dodirne oblasti i moreuze, o koje su se, pre Osmanlija, borili Persijanci, Grci, Aleksandar Veliki, Rimljani, Vizantinci, Arapi i seldžučki Turci.

Svojim poreklom, karakterom i verom razlikuju se Turci bitno od evropskih naroda. Oni su poreklom turkestanski nomadi, pripadaju uralsko-altajskoj grupi i rasno su različiti od indoevropskih naroda Prednje Azije i Evrope, a srodni u Evropi samo sa Mađarima i Fincima.

Dok je Vizantijska Carevina propadala, širila se sa zapada na njezinu teritoriju snažna srpska država pomičući sve više granice u pravcu Carigrada.

Posle kosovske bitke prestaje Srbija da bude samostalan faktor u borbi protiv Turaka. Tada je otpočela na balkanskom teritoriju gigantska borba između Turaka i hrišćanske Evrope, koju su predstavljali Mađari i Nemci.

U prvo vreme imali su Turci prevagu nad hrišćanima zbog vojničkog porekla i karaktera svoje države i zbog koncentracije vlasti u jednoj ruci.

Politička konstelacija sila i geografski položaj uči­nili su da je Francuska, protivnica Habsburgovaca kao i Turska, a nemajući nikakvih spornih tačaka s Turskom, rano stupila u prijateljske političke i trgovačke odnose s Turskom, koji su joj doneli privilegisan politički i trgo­vački položaj u Levantu.

Za Sulejmana II već je počela, a za njegovih mlitavih, uživanju odanih naslednika, još se pojačala korupcija, vlada ljubimaca i uticaj haremskih intriga. Počevši od sultana pa do ikoliko uticajnog državnog službenika, svak je tražio da mu se čime pokloni.

Dok je Murat IV tražio ratnu slavu u ratu s Persijancima i našao je u oslobođenju Bagdada 1638, poduzeli su njegovi naslednici Ibrahim I i Mehmed IV opet verske ratove protiv hrišćanskih sila.

Ofanzivni polet Turske u drugoj polovini sedamnae­stog veka došao je do vrhunca u opsadi Beča 1683, da posle toga Turska pođe nezaustavno natrag.

Turska se nije pomirila sa velikim gubicima po karlovačkom i carigradskom miru. Ona se spremala da povrati te gubitke od svakog protivnika posebno.